Jak się rodził Dzień Kobiet. Socjalistyczne początki.

Historia Międzynarodowego Dnia Kobiet, jak każda historia, jest zawiła i   bardziej skomplikowana, niż mogłoby  się wydawać. Spisała ją Temma Kaplan, znakomita historyczka, urodzona w 1942 roku (79 lat), związana z Harvardem, stypendystka Guggenheima, autorka „Demokracy a World History” wydanej w 2015 roku oraz „Crazy for Democracy women in grassroots movements” z 1997 roku.

Jak pisze Temma Kaplan – Międzynarodowy Dzień Kobiet ma swoje korzenie w socjalizmie i socjalistycznym  proteście przeciwko warunkom pracy kobiet.  Kaplan propagowała  znaczenie świeckich świąt, o które walczyli XIX-wieczni  socjaliści, komuniści  i anarchiści, np.  Dzień Bastylii, Dzień Majów i różne rocznice komuny paryskiej. W tych licznie powoływanych świeckich świętach  chodziło bardziej o „ugruntowanie poczucia wspólnoty” niż o uczczenie  rzeczywistej daty. Warto więc zwrócić uwagę jak dziwnie skomplikowane są dzieje tego święta, jak zmieniały się jego daty  i jakie historie przy okazji wymyślano. Oto szorstka chronologia:

8 marca 1857 r.: w fabryce włókienniczej w Nowym Jorku doszło do strajku kobiet.Jak pisze Kaplan – początki Międzynarodowego Dnia Kobiet były „historią, którą wielokrotnie mi opowiadano  i dlatego dobrze ją  znam. Spontaniczna demonstracja zorganizowana przez nowojorskie kobiety w 1857 roku, protestujące przeciwko niskim płacom, dwunastogodzinnym dniu pracy i rosnącym obciążeniom zawodowym, została brutalnie zdławiona  przez policję.” Tymczasem  francuscy uczeni wątpią w tę historię i sugerują, że strajk został wymyślony z mocą wsteczną, aby nie wiązać strajku z socjalizmem i oczyścić historię  „buntu kobiet” z marksistowskich naleciałości.

Lipiec 1889 r.: w opowieści  Kaplan, prawdziwa historia Międzynarodowego Dnia Kobiet rozpoczęła się, gdy Clara Zetkin, redaktorka niemieckiej gazety       socjaldemokratycznej Gleichheit, uczestniczyła w spotkaniu Dnia Bastylii w Paryżu. Ugrupowania lewicowe, które się tam zgromadziły, wezwały do demonstracji na rzecz praw pracowniczych. Zainspirowało to  Zetkin, która rozpoczęła walkę, aby ostatecznie ustanowić Międzynarodowy Dzień Kobiet jako komunistyczne święto. Przy okazji Kaplan dopisuje że Zetkin była „zajadłą   przeciwniczka  feministek tak wewnątrz jak i  na zewnątrz jej partii”, ale zajmowała się prawami kobiet pracujących.

8 marca 1907 r.:  ta data  jest akceptowana przez wielu Europejczyków jako inauguracyjny Międzynarodowy Dzień Kobiet, zorganizowany z okazji 50-lecia wspomnianego strajku włókniarek w Nowym Jorku…na który to strajk  nie ma prawdziwych dowodów. Kaplan zauważa, że to dziwne przesunięcie się daty i historia  pochodzenia jest wynikiem „długotrwałego konfliktu między feministkami i komunistami o to, czy kobiety powinny mieć jeszcze szczególne prawa poza tymi, które posiadają jako pracownice”.

Sierpień 1907 r.: Pod przywództwem Clary  Zetkin grupa socjalistycznych kobiet spotkała się w Niemczech, aby omówić, jak nagłośnić swoje żądania równych praw.  

8 marca 1908 r.: Socjaldemokratyczne Towarzystwo Kobiet w Nowym Jorku zorganizowało duże spotkanie w sprawie wyborów kobiet. Było to istotne, ponieważ oznaczało zmianę – wcześniej amerykańscy i europejscy socjaliści i sufrażyści byli politycznie ze sobą skonfliktowani. . Teraz zaczęli wyrażać solidarność.

Luty 1909: Amerykańscy socjaliści ogłosili ostatnią niedzielę lutego Narodowym Dniem Kobiet. (Niedziela została wybrana, ponieważ był to jedyny dzień, w którym ludzie pracujący mieli wolne).) Spotkanie w Nowym Jorku koncentrowało się na równych prawach i wyborach kobiet. Zwracając się do publiczności Brooklynu, Charlotte Perkins Gilman powiedziała: „Prawdą jest, że obowiązki kobiety koncentrują się w jej domu i macierzyństwie, ale dom nie  powinien ograniczać się do trzech lub czterech pokoi lub miasta lub państwa.”

18 marca 1911r. w Europie odbył się pierwszy Międzynarodowy Dzień Kobiet, który koncentrował się na prawach kobiet i wyborach. Data została wybrana, ponieważ była to rocznica komuny  paryskiej. Kobiety maszerowały i demonstrowały w całej Europie. Amerykanie nadal upierali się, że będą  świętować w ostatnią niedzielę lutego.

Luty 1913 r.: aby uczcić Dzień Kobiet, rosyjskie bolszewickie kobiety maszerowały, aby zaprotestować przeciwko złym warunkom życia, wysokim czynszom i cenom żywności oraz powszechnym zwolnieniom z pracy. Wybrali ostatnią niedzielę lutego, aby uczcić dzień „w stylu amerykańskim”. I wojna światowa „zakończyła jednak wszelkie możliwości reformy społecznej na pięć lat”.

7 marca 1915 r.: Zetkin zebrała socjalistyczne kobiety na antywojenną demonstrację.

Luty 1917 r.: dla uczczenia  Dnia Kobiet rosyjskie bolszewickie kobiety ponownie wyszły na ulice… A kiedy armii rosyjskiej kazano strzelać do strajkujących, rozpoczęły się wydarzenia, które doprowadziły do rewolucji lutowej.

1922: po wojnie, socjalistyczna dotąd Clara  Zetkin stała się komunistką. Zetkin współpracowała z Włodzimierzem  Leninem, aby ustanowić Międzynarodowy Dzień Kobiet, 8 marca, jako święto komunistyczne. Obchodzono je  również w komunistycznych Chinach i Hiszpanii. Święto było  związane z komunizmem przez kilka dziesięcioleci. (Radziecki plakat z 1932 r. głosi: „8 marca jest dniem buntu pracujących kobiet przeciwko niewolnictwu kuchennemu. Oraz z  opresją i ograniczeniem umysłowym do czego prowadzi praca domowa !”)

1950: komuniści zaczęli powszechnie głosić, że prawdziwy  Narodowy Dzień Kobiet świętowano  8 marca 1907 roku i że odbył się on z okazji pięćdziesiątej rocznicy strajku kobiet pracujących w Nowym Jorku 8 marca 1857 roku. Francuzi prawidłowo wskazali początki dnia przed rewolucją rosyjską, ale tworzyli jeszcze starszą historię mitologiczną, aby szczególnie pogrążyć i zdegradować komunistyczny rodowód Dnia Kobiet. W wersji sowieckiej było to  święto kobiet  nie do przyjęcia przez demokratyczny świat.

1967: Międzynarodowy Dzień Kobiet jest ożywiany w Stanach Zjednoczonych przez grupę kobiet w Chicago, która „obejmowała córki amerykańskich komunistów, które  pamiętały, że słyszały  o urlopach”. Kaplan zwraca uwagę jednak, że te feministki „ożywiły obchody i napełniły ją nowym znaczeniem”.

1975 r.: ONZ ogłosił  Międzynarodowy Rok Kobiet i  skodyfikował 8 marca jako Międzynarodowy Dzień Kobiet. Socjalistyczne  korzenie polityczne tego  święta zostały w dużej mierze zapomniane.

1987 r.: marzec został wyznaczony jako Miesiąc Historii Kobiet w Stanach Zjednoczonych. Wybór marca został podyktowany tą okolicznością, że obejmował Międzynarodowy Dzień Kobiet 8 marca.

Ilustracja: fragment plakat Dnia Kobiet z  8 marca 1914 roku domagający się prawa głosu dla kobiet

Źródło: Temma Kaplan, Feminist Studies on Jstor, tom 11, nr 1(Wiosna) 1985. Foto:  Amazon